Levensgevaarlijke dwaling in refo gezindte – over de vrije wil

Mijn vorig artikeltje, een reactie op ds. G.A. van den Brink, sloot ik af met een opmerking over de vrije wil van de mens. Op dat leerstuk is bezinning nodig.

Laat ik hier mijn persoonlijke opvattingen weergeven over de al dan niet vrije wil van de mens. 

Eerst even de achtergrond. Binnen de (Nederlandse) gereformeerde leer is een vrij statische opvatting gekomen dat de mens geen vrije wil heeft. In de prediking is dit duidelijk op te merken. Theologisch kunnen nuances worden aangebracht, maar ook daar wordt het principe gebruikt van de ‘gebonden wil’ oftewel niet een volkomen vrije wil. Hierbij heeft het leerstuk van de ‘erfzonde’ ook een plaats. Het gaat alles terug op de val van Adam die dan ‘de val in Adam’ wordt genoemd. De mens, zo wordt geleerd, is in deze toestand ook niet meer in staat om goed te doen. Vaak wordt dan verwezen naar Rom. 3:12, “er is niemand die goed doet”.

Ik heb hier bedenkingen bij. Verschillenden van mijn lezers zullen wel weten dat ik veel met Joden omga. Dat is op zich best logisch als je beseft dat de Joden “de woorden Gods zijn toebetrouwd” zoals Paulus dat zegt in Rom. 3:2. Want die ‘woorden’ zijn mij lief geworden. Zo ben ik dus voor een niet-Jood behoorlijk thuisgeraakt in joodse opvattingen. Soms daagt dat een christen uit. Dat heb ik ook ervaren op het punt van de vrije wil. Joden zijn er voor zover ik weet allen duidelijk over dat de mens een vrije wil heeft. Hij is vrij om te kiezen. En ik denk dat ze hier gelijk in hebben.

Dan moet ik ook nog aangeven dat wanneer ik zeg dat mensen een vrije wil hebben, dat naar mijn idee nog behoorlijk genuanceerd kan worden en dient te worden. Met andere woorden het is niet simpelweg het ene of het andere. Dus veroordeel mij niet al te snel;-)

Ook is het niet mijn bedoeling om een steen in de vijver te gooien. Als ik een discussie begin hoop ik dat we er samen sterker en beter uitkomen. Natuurlijk, anders zou ik nu geen letter meer typen.

Okay, dat was de disclaimer. Hier gaan we.

_{^{Photo: James Wheeler, Pexels.}}

De meest fundamentele eigenschap van de mens is dat hij een vrije wil heeft. Dat onderscheid hem van de dieren. Maar veel meer dan dat: Dat maakt hem als het ware als God. Hij is naar het “beeld van God” geschapen. En ook zelfs: “Kennende het goed en het kwaad.” Want de zonde lag ook in de schepping. God schiep ook het kwaad. (Jes. 45:7, Klaagliederen 3:38.) Of in ieder geval de ruimte ervoor.

De zonde is geen mankement van de schepping. God is het begin en het einde en Hij is goed. En hij heeft de mens goed geschapen. Vanuit dat goddelijk oogpunt, wat wij niet kunnen begrijpen, faalde de schepping van de mens ook niet. Anders zou God hebben gefaald en dat zij verre van onze gedachten! God zag de mens die Hij geschapen had en het was zeer goed. “En God zag al wat Hij gemaakt had, en ziet, het was zeer goed.” (Gen. 1:31)

Wij, mensen, hebben de mogelijkheid gekregen om vrij te kiezen. Wij kunnen zelfs tegen God kiezen. Hoe groot is dat! Dat zou ons direct in diepe ootmoed op knieen voor God moeten brengen met het gebed ons daarvan te weerhouden. Anderzijds, we kunnen ook voor God kiezen. En dit is een vrijwillige keuze.

Dit is zo groot! Dat wij vrijwillig voor God kunnen kiezen. Dat we Hem vrijwillig kunnen liefhebben. Niet uit plicht. Als we uit plicht dingen doen kan dat heel goed zijn. Maar uit vrijwillige liefde jezelf geven is de beste motivering. Een vrijwillege liefdesverklaring. 

Kunnen wij dat dan echt zelf doen? Het antwoord ligt in en andere vraag: Wie heeft de mens gemaakt? Is Hij niet de oorzaak van onze mogelijkheden? Het is God waaruit dan ook volgt dat Hij in alles het begin en het einde is. Hij krijgt alle eer. In Hem liggen al onze mogelijkheden. Hij geeft het ons. Het ligt in de schepping. Vandaar kunnen wij dat zelf doen. 

Een vrijwillige liefdesverklaring is ook wat God van ons vraagt. We kunnen hier niet zeggen dat dit een eis is. Want dan is het geen vrijwillige liefde meer. In zekere zin neigt het dan naar een slaafs volgen. Nee, God vraagt vrijwillige liefde. Een vrijwillige keus. Voor Hem of tegen Hem. 

Zijn wij dan in staat tegen God te zijn? Tegen die hoogverheven almachtige God, onze eigen Schepper? Ja! Hoe groot is die keus die in de mens is gelegd. De mens is als God! Wat een verantwoording. Want hoe vreselijk is het om tegen God te kiezen! Hel en verdoemenis zijn geen overdrijving. Beesten kunnen dat niet, maar een mens is er toe in staat. Ook engelen kunnen dat niet, zij zijn dienende wezens.

God is de hoogste autoriteit. Zo onmetelijk hoog. Die ons zo goed kan beschermen en ons zo goed kan leiden. Onder Wie wij zo gerust kunnen leven en vol vertrouwen kunnen zijn. Die voor volledige vrede en harmonie kan zorgen voor ons. Door die grote keuzevrijheid zijn wij in staat om ons boven deze hoogste autoriteit te verheffen door Hem te negeren. Hoe vreselijk! Maar het is in onze realiteit gegeven dit te kunnen doen als mens.

In Gods realiteit of hemelse verhevenheid is het niet mogelijk dat iemand zich boven God verheft. God is één ondeelbaar Goddelijk wezen, één hoogste ondeelbare macht. Die geen wederpartij heeft. Maar is van hogeren orde dan wij kunnen begrijpen. Het geopenbaarde, onze realiteit, de schepping, is voor de mens. Daar hebben we het hier over.

Het meest essentiele van de mens is dat hij (dagelijks) moet kiezen tussen goed en kwaad. (Deut. 30:19) Dat is het meest basale. Dat kunnen we als kind al leren. Iedereen leert het verschil tussen goed en kwaad. Maar kennis van God is meer dan dat. Dat komt uit God Zelf en werkt Hij zelf. Hoewel het ook altijd door leren van Gods woord gaat. Die kennis is nieuw leven uit God en we spreken dan over wedergeboorte. Dat is een geestelijke werking die God uitvoert in het hart van een mens die, ja, het goede zoekt en uiteindelijk verstandelijk daarvoor kiest.

Het is God die het beginsel van de goede keus in ons heeft gelegd. We kunnen daardoor ook niet zeggen hoe goed wij zijn. We kunnen niet pochen, dat is onzinnigheid; God heeft ons gemaakt en is het beginsel van ons bestaan. Dat maakt het ook zo bijzonder dat iedereen, of je nu goed bent of zeer slecht, rijk of arm, wijs of dom, kennis hebt of niets weet, het maakt niet uit; iedereen heeft een vrije keus om te kiezen voor God. En die keus om voor God te kiezen werkt zich uit in bekering. In ommekeer tot God. En dat door de kennis die ons is gegeven door Zijn woorden (de bijbel) en in het bijzonder door Zijn Zoon Jezus die ons geworden is als het meest eenvoudige middel om in te geloven. Die ook het enige middel is. Want er is ook maar één God. Iedereen in de wereld is in staat om die keus van het geloof te maken.

Het moet je wel verteld worden. Je hebt verstand en kennis nodig om die keus te maken. Met verstand is iedereen bedeeld (Uitzonderingen zoals Downies daargelaten; God kent ze.) maar kennis moet je worden bijgebracht. Dat heet het evangelie, de blijde, goede boodschap. En daar volgt een keus op, hoe dan ook; geen keus is in dit geval ook een keus.

Nu zijn er wel allerlei omstandigheden die de keus kunnen beinvloeden. Daardoor zou je kunnen zeggen dat het kiezen niet zo vrij is. Hier kun je grond vinden om te zeggen dat de mens geen vrije keus meer heeft sinds Adam heeft gezondigd. Zo heeft God ook de Satan gemaakt, dat is de grote tegenstander van de mens, die de mens tot verkeerde keuzes tracht te bewegen. Plus God heeft in de mens een begeerte gelegd voor lichamelijke lusten die tegenstrijdig zijn tegen goede keuzes. Dat is niet gemakkelijk. Dit alles omdat de mens van God weggegaan is en weggezonden. In de woestijn van het goede en slechte om het maar zo te zeggen. Hij is niet meer in de hof van Eden. Dat maakt het moeilijk. Plus alle consequenties van zondig leven en onrechtvaardigheid enz. dat maakt het tot een leven met allerlei tegenslagen.

Ondanks al die invloeden, zie ik geen reden om het meest principiele van de mens, namelijk zijn vrije keuze, wat steeds terugkomt in de bijbel, te ontkennen van vrijheid. En er gebondenheid aan te koppelen.

Want zodra je vrijheid ontneemt van de keus, neem je de verantwoordelijkheid daarmee ook weg. En dan gaat het niet goed. Het principe dat de mens individueel ten volle verantwoordelijk is moet vast blijven staan.

De gebondenheid die sommigen aan de vrije wil koppelen is een vermeende gebondenheid. Daarmee bedoel ik dat je wel over een gebondenheid kan spreken, maar die is niet gekoppeld aan de vrijheid van de wil. Die is niet beperkend voor die vrijheid. Die gebondenheid kan effectief zijn op geestelijke vlak of op lichamelijk gebied. Misschien cognitieve beperkingen. Of het verleden, de omgeving en zoveel dingen kunnen op allerlei gebieden invloed hebben. Maar het kan om het zo maar te zeggen zo gek niet zijn, of het is ten allen tijde mogelijk om vrij voor God te kiezen. Dat is wat God met Zijn schepping in de mens heeft gelegd. En daar kunnen machten tegen opstaan, maar Hij heeft daar Zijn macht tegenover gesteld: Jezus, de Verlosser van de mens. En er is altijd de vrijheid om voor Hem te kiezen. Hetzij als kind hetzij vlak voor je dood; in vredestijd of in oorlogstijd. Waar het woord, het evangelie komt, daar komt de keus.

Wat heb ik nu gezegd in mijn betoog? Ik begon met te stellen dat er vrije wil en een vrije keus is. Iedereen krijgt er mee te maken om elke dag te kiezen. Vaak zit er een waarde van goed of fout aan. Of beter of minder goed. Zoals: “Sla ik hier rechtsaf of linksaf met mijn auto naar mijn bestemming?” Zomaar een voorbeeld van een eenvoudige keus. Ik begon met de meest gewichtige keus: Heb ik God lief of haat ik Hem? Je hebt ook kennis en verstand nodig om een keuzes te maken. Maar de meest belangrijke keus in dit leven is voor iedereen mogelijk die dat heeft gehoord. Het evangelie van God en Zijn Zoon Jezus dat wij God lief kunnen hebben zonder bevreesd te zijn voor onze zonden waardoor we zouden kunnen worden tegengehouden. In deze Jezus geloven is voor iedereen mogelijk op een vrijwillige manier met vrijwillige liefde en vrijwillige overgave. Het is wel zo dat er veel tegenop kan komen en het is normaal dat deze keus met veel moeite gepaard gaat, maar het is niet zo dat je die keus niet vrijwillig zou kunnen maken. Ja, het is een vrije keus waardoor God wordt verheerlijkt. Hij zal vrijwillig worden geliefd. Dat heeft Hij zo gemaakt.

Nog één ding, waarom zien we de keus voor God nu niet in de wereld? Juist omdat deze keus vrij is. Als iemand goed doet en hij zou direct loon op zijn daad zien, dan zou dat direct een motivatie zijn om weer goed te doen en anderen zouden volgen als ze dat zien. Dan zou binnen de kortste keren God gediend worden om eigen verdienste. En dat wil God niet, Hij wil vrijwillig worden gediend. Er is zeker loon op de daad. De bijbel staat er vol van. Maar dat kan heel goed pas in de toekomende wereld (na de dood) worden vergolden. Dat heeft te maken met de vrije keus. Om juist die ultieme vrijwilligheid hoog te houden. Om in deze wereld en juist in onze zeer goddeloze tijd voor God te kiezen, dat is het betoon van een ultieme vrijwillige liefde. Zie Jezus.

Levensgevaarlijke dwaling in refo gezindte – ds. van den Brink

Onlangs constateerde ds. G. A. (Gert) van den Brink dat er onder de (streng) gereformeerde dominees een dwaling was; een “misleidende prediking”. Wat hij aangaf in een lezing voor Geloofstoerusting. Niet zomaar een afwijking van de leer, maar de toepassing van een verkeerde leer. Dat roept natuurlijk veel reacties op. Het zou misschien zo maar kunnen dat hier een belangrijke discussie ontstaat wat het begin zou kunnen zijn van een ‘reformatie’ onder de refo’s. Als de leiding hiertoe bereid is tenminste.

De discussie wordt op Cvandaag.nl gevoerd. Het Reformatorisch Dagblad waar dit normaliter gebeurt is stil op dit onderwerp tot nu toe, voor zover ik weet.

Het gaat hier voor zover ik dat kan inschatten over de vrije wil van de mens en de vrije keus om te geloven, de belangrijkste keus in het leven. Te kiezen voor het geloof in Jezus de zoon van God. Deze opmerking van mij schuurt al onder de refo’s. Het is namelijk bij voorbaat verdacht om over vrije wil te spreken omdat het ooit als een dwaling is weggezet dat de menselijke wil vrij zou zijn. En voor je het weet wordt je als ketter weggezet onder christenen. Anders dan bij het jodendom, wordt het bij christenen over het algemeen niet gewaardeerd om zaken ter discussie te stellen.

Om alle dwalingen echter als ketterij weg te zetten is niet werkbaar. Dan wordt de weg uiterst smal totdat de ‘enige waarheid’ overblijft. En daar wringt de schoen. De waarheid nastreven is zeer goed, maar het bezitten ervan is voor ons zondige en gebrekkige mensen een claim die onmogelijk is. De waarheid is Jezus, de Geest, God Zelf. En Die laat Zich ontdekken De belangrijkste Godsopenbaring is natuurlijk Jezus, maar in elke tijd en onder elke omstandigheden hebben we met openbaring van de waarheid te maken. God die Zich laat kennen. We moeten voorzichtig zijn met de pretentie van de waarheid te bezitten. Jezus waarschuwde zulke mensen al: Je bent uit de vader, de duivel. Met andere woorden, de leugen zit in ons.

Bovendien hebben wij als Westerlingen nogal de neiging om alles begrijpelijk te maken. Dat is al helemaal onmogelijk. Hij rijm je de vrije wil van de mens en de voorbeschikking van God? Hoe kan een mens vrij zijn om te kiezen terwijl God alles al weet wat er in de toekomst gaat gebeuren, dus ook wat die mens gaat kiezen? Onze Westerse retoriek weet het antwoord duidelijk te geven. Maar hier kunnen wij geen antwoord op geven. Dat moeten we erkennen.

Door in de prediking sterk de nadruk te leggen op Gods werkende hand en onze menselijke lijdelijkheid daaronder, wordt de belangrijkste keus van de mens ontnomen, namelijk de eerlijke, hartelijke (vrije) keus van een mens tot zaligheid: De keus om te geloven. Als de kracht wordt ontnomen om een keus te maken kan de keus ook niet worden gemaakt. Dan gaat er iets echt niet goed.

Ds. van den Brink signaleert hier terecht een probleem. Namelijk dat hierdoor de duivel vele lieve goedwillende refo’s krachtig in zijn greep heeft zodat velen in onverschilligheid terecht zijn gekomen en slechts in traditie leven zonder geloof en hoop. Dan krijg je uitspraken zoals: “Ik kan er toch niets aan doen en het maakt me allemaal niet uit; als God het wil gebeurt het toch wel.”

Het is niet fijn als iemand zegt dat je iets niet goed doet. Dat doet pijn. Het kan ook emotionele reacties veroorzaken. Dat zag je direct aan de eerste reactie die van ds. Schulting kwam, iemand uit de rechterflank van de Refo’s. Ds. Schulting reageerde als door een wesp gestoken vertoonde zwakheid. Toen ik die reactie las, dacht ik en zag ik dat het ds. van den Brink zijn betoog juist bevestigt. Dit soort reacties getuigen dat het over iets wezenlijks gaat.

C-vandaag heeft blijkbaar erg moeten zoeken naar een predikant die in gesprek wilde met ds. van den Brink. Uiteindelijk was ds. Kort bereid. Maar die lieve man die goedbedoeld in gesprek gaat, laat ook duidelijk zien dat hij concreet gezien eigenlijk niet in gesprek gaat over het wezenlijk probleem. Ook hier komt zwakte openbaar.

Ik heb nog verschillende reacties gelezen, maar allen gaan ze voorbij aan het probleem wat dr. van den Brink stelt. Ik zal wellicht niet alles hebben gelezen. Maar dat er opnieuw aandacht komt voor het leerstuk over de vrije wil van de mens, dat juich ik toe. Ik zie net als van den Brink een ernstig probleem op dit punt.

Dit alles lijkt erop te duiden dat er bezinning nodig is. Het meest essentiële van de naar Gods beeld geschapen mens is zijn vrije wil en zijn verstand. Om te leren wat goed en slecht is en om het goede te verkiezen. De mens is een top schepsel. Met grote verantwoording. En in staat om vrijwillig God lief te hebben. Of niet. Hoe groot is dat! Je zou terstond op je knieen vallen in aanbidding van die Schepper.

De echte oorlog is niet in Oekraïne

Vanuit christelijk perspectief kan het niet goed gaan met de huidige christen-vijandige acties van radicaal linkse bewegingen met hun vergaande liberale wetgevingen betreft abortus, homohuwelijken, euthanasie enzovoort. En dat niet alleen, maar ook de drang om alle christelijke principes uit de wetenschappelijke omgeving te krijgen. En dientengevolge ook uit de maatschappelijke sfeer. In Nederland waren we het eerste land op het gebied van wetgevingen voor abortus e.d. Christenen zwegen over het algemeen. In de VS is het anders. In dit land wat nog christelijk is, in tegenstelling tot Europa, laten de “evangelicals” (de behouden christenen) wel hun stem horen. En er wordt gebeden en gelobbyd. Hier tekent zich een ernstig oorlogsfront af tussen burgers onderling. En er is al een lange strijd gaande van bewegingen zoals b.v. radicaal feminisme.

Het echte oorlogsfront kwam ook in beeld tijdens de regering Trump. En dat was niet in geopolitieke kwesties. Buiten de VS kwam de wereld juist even tot bezinning. Wat gebeurt hier? Vroeg men zich af. Trump was de eerste president van de VS die geen oorlog heeft gevoerd. Landen werden terughoudend. Er werden ineens duidelijke lijnen getrokken.

Erkenning van Jeruzalem met de verhuizing van de ambassade. Geen geld naar de Palestijnen voordat erkennening plaatsvond. Palestijnen hielden zich koest. Noord Korea hield zich koest na een gesprek met de president. In Iran kwam het meest terroristische regime bijna ten val toen burgers opstonden en hun sympathie voor een helpende Trump duidelijk lieten zien. Het hele Midden Oosten begon te veranderen met nieuwe vredesbesprekingen die tot de Abraham Akkoorden leiden en tot op de dag van vandaag een heel positieve uitwerken hebben. En ondertussen werden gevaarlijke grootmachten zoals China, waar veel christenen vervolgt worden, aan banden gelegd en er werden deals gesloten. Er was geen oorlog in het buitenland.

En als Rusland zich al ergens zou hebben ingemengd, dan was het dat ze de rechtse VS hielpen om hun linkse partners met hun vijandelijke daden aan het licht te stellen, zoals de publicatie van emails van Hillary Clinton. En hier komt het front aan het licht.

De landen werden wereldwijd wel terughoudend, maar de linkse politieke beweging in het gehele Westen, met inbegrip trouwens van velen die zich voor rechts uitgeven, bekenden kleur en gebruikten het woord Trump als een verschrikking voor de wereld, hun wereld wel te verstaan, de liberale wereld. Ook veel christenen waren simpelweg blind voor wat er gebeurde en gingen mee met de meute.

Want het was de verstoring van de liberale agenda die linkse beweging woedend maakte doordat in hun ogen ouderwetse conservatieve waarden en normen werden hersteld. Die verstoring was een herleving van christelijke waarden en normen. De oude gelovige christenen kregen voet aan de grond. En dat wekte haat op. Dat was niet het oogmerk van “hun” democratie. Ze dachten dat ze het een heel eind voor elkaar hadden met hun huidige liberale wereldorde. Het liberalisme had de media toch in haar hand en kon op de mensen inspelen? En ze juist “democratisch” laten kiezen? Het christendom wat de wet van God naar voren schuift zal toch niet meer opkomen? Dat maakte het linkse Westen furieus.

En daar begint de oorlog. In de VS op straat.

En, laten we wel zijn, ten diepste gaat de oorlog met Oekraïne ook hierover. Want iedereen is het erover eens dat Poetin achter die oorlog staat, hij is met die oorlog operatie begonnen. En als je hem dan vraagt waarom? Dan zal hij weliswaar als eerste antwoorden dat de NAVO akkoorden zijn geschonden. Maar ook zal hij zeggen dat hij het volk daar wilt beschermen tegen de Westerse verderfelijke invloeden van de linkse nieuwe wetten over abortus, homohuwelijken, en vele andere afbraken van de joods-christelijke traditie.[1] Als het Westen zo goed was voor het Oekraïense volk, waarom zou hij dan een oorlog beginnen? Men kan hierover terecht bedenkingen hebben, maar hij beschuldigd het Westen op dit punt wel terecht.

En dat is iets waar het Westen wat mee moet, wil ze van oorlog afkomen. Buigen voor God. Zijn regering erkennen. Zijn macht erkennen. Zijn wetten erkennen. De ultieme kracht van het vrije Westen zou moeten zijn: Vrije erkenning van God. Dat is het grootste goed wat een mens in deze wereld kan krijgen: Vrije erkenning van God; een vrije keus om Hem te dienen.

Die vrijheid is door antichristelijke (linkse) machten danig verstoord. Zodanig dat een christelijk gezin zich bijna niet meer staande kan houden in het huidige Westen. Dat is niet goed. De gebeden van die christenen zullen hier een omkeer in brengen. Moge er spoedig weer iemand opstaan die de vrede zoekt. Voor Israël, de kerk en de gehele wereld.

[1] Op 9 mei 2022 op de Russische bevrijdingsdag zei Poetin in zijn speech nogmaals dat de schuld ligt bij de “morele degradatie van het Westen”. En hij ziet duidelijk dat er “vele brave mensen zijn” die het met die morele degradatie niet eens zijn. Hij ziet ook dat het niet HET Westen is, maar dat het progressieve linkse Westen de oorzaak is, voornamelijk omdat die niet luistert naar de “hard werkende mensen”. (De woorden tussen quotes zijn van Poetin.) Als christen zeg ik dat deze beschuldiging terecht is. Maar natuurlijk keur ik daarmee niet zijn daden goed.

Het nieuwe gebod van Jezus

Op Chabad.org kwam ik een heel mooi filmpje tegen. Hier wordt betekenis gegeven aan het gebod dat je je naaste moet liefhebben als jezelf. De laatste minuut is wel typisch voor Joden bedoeld met gebedsriemen en zo, maar toch is het heel algemeen. Je kunt het toepassen zoals je wilt; het is voor iedereen bedoeld.

Dat is ook precies de bedoeling van het “nieuwe gebod van Jezus”, om elkaar lief te hebben. Dat is voor heel de mensheid bedoeld, niet alleen voor Jezus’ zijn Joodse volgelingen.

Eigenlijk komt het van Rabbijn Hillel. Hillel was een oude Rabbijn toen Jezus nog een kind was (hij overleed op 120 jarige leeftijd toen Jezus 10 jaar was) en het verhaal van hem is wereldwijd bekend geworden als de Gouden Regel (Golden Rule). Het verhaal is kortweg: Er kwam iemand bij Rabbijn Hillel aan met de vraag of de Rabbijn hem de joodse wet in zeer korte tijd wilde leren. Hillel zei, wat ook een Nederlands spreekwoord is geworden: “Wat gij niet wilt wat u geschiedt, doe dat ook een ander niet.” En hij zei: “Dit is de gehele wet en de rest commentaar. Ga heen en leer.”

Het “doe een ander niet zoals je ook zelf niet behandeld wilt worden” is hetzelfde als “heb je naaste lief als jezelf”. Het eerste is de negatieve versie, wat je niet mag, het tweede de positieve, wat je moet doen. Het is gebaseerd op de tekst Lev. 19:18.

Hier is het filmpje te zien: (Engelstalig)

_{https://www.chabad.org/multimedia/video_cdo/aid/5485143/jewish/What-Is-Ahavat-Yisrael.htm}

Oekraïne en de botsing van het Oosten en het Westen

Het conflict tussen het ‘christelijke’ Oosten en het ‘christelijke’ Westen wordt nu in werkelijkheid uitgevochten over de hoofden van Oekraïners. Je kon het zien aankomen, maar niet door het lezen van onze gewone media. Media is net als politiek geworden: Als er iets gebeurt reageren ze daarna. Maar leiding en duiding geven? Dat is nog wat anders. En het gewone nieuws (MSM) is ook allemaal zo naar één kant geschoven dat objectiviteit knap lastig is geworden.

Ik wist dat ik wel eens vaker over dit onderwerp had geschreven, juist omdat je het in de media niet goed ziet. En zodoende heb ik een paar artikeltjes waar je de aanleiding van het huidige conflict een beetje kan zien.

Het draait om Oekraïne waar het fout ging in 2014 toen Westers gezinde Oekraïners met hulp van het Westen (EU en VS) een coup pleegden door de Russisch/Oosters gezinde regering omver te werpen..

Daarna, tussen 2014 en 2017 volgden een paar artikeltjes van mij die ik heb teruggevonden en hier weergeef.

Het begon met neerhalen van een Nederlands vliegtuig, de MH17 boven Oekraïne op 17 juli 2014, en de omvang van het conflict dat daarmee gepaard ging. Toen moest ik me wel verdiepen in de geschiedenis van Oekraïne om het een beetje te kunnen begrijpen. Dat resulteerde in het artikeltje “Onbegrijpelijk, het Westen – Oekraïne – Rusland“[1], november 2014.

Twee jaar later in april 2016 volgden enige Mijmeringen[2] over Oekraïne en Putin.

Ik besefte dat we in een wereld van leugen en bedrog[3] leven. (Oktober 2016)

In November 2016 schreef ik een artikel[4] waarin ik wees op de anti-Rusland strategie van het Westen. En tevens ook wees op de hoop die ik zag in de toen nieuwe regering van Trump. Die helaas niet doorzette: Nu hebben we Biden. (De hoop op vrede zal trouwens bijbels gezien niet beschaamd worden.)

In Maart 2017 merkte ik op[5] dat de media in het Westen heel erg anti-Poetin en anti-Trump waren. 

Om bij het begin te eindigen en het wat in perspectief te zetten kan een artikeltje[6] wat ik in 2014 schreef misschien nog behulpzaam zijn. Hoe het ook gaat, Israël zal uiteindelijk de belangrijkste plaats innemen.

Dan moet ik natuurlijk ook zeggen wat ik nu van het conflict vind. Laat ik vooropstellen dat ik het verschrikkelijk vind dat Poetin Oekraïne is binnengevallen. Dat had hij nooit moeten doen. Oekraïne was niet het probleem van Poetin; het is het Westen. Poetin was er eerder al duidelijk over dat het hem niet aanstond dat het Westen haar normen en waarden afbrak en goddeloze wetten uitvaardigde over homohuwelijken, e.d. Heel de Westerse geest zag hij als een gevaar voor de Russische Oosters orthodox christelijke cultuur. Hij zei onlangs nog dat de ‘Woke’ beweging het Westen verwoestte. En daar heeft hij gelijk in ook. Daarmee typeert hij gelijk het gebrek en probleem van het Westen. De VS en de EU zijn omgeslagen in antichristelijke regeringen. We moeten beseffen dat het dan hard achteruit gaat met de moraal en de wijsheid. Dat zien we in de media en politiek. En ik ben bang dat Westerse Oekraïners zich verkijken op de EU. Het is allemaal niet zo mooi. De EU en de VS doen veel dingen niet goed. Hun liberale beleid is niet alleen het uitsluiten van God, maar het is zelfs anti Goddelijk. Putin aan de andere kant heeft weliswaar nog oog voor christelijke zaken, maar is blijkbaar niet te vertrouwen, want hij houdt zich niet aan zijn woord dat hij geen oorlog zou beginnen. 

Op dit moment vechten de Russen tegen de Westers-gezinde Oekraïners. Ik hoorde een journalist die zei: “Poetin is niet meer rationeel.” Daarmee is alles gezegd. Dat was hij namelijk tot aan de oorlog wel. Als deze man dat nu niet meer is, dan is het echt een ernstige situatie. Dan weet niemand waar het heen gaat. En Poetin heeft weinig meer te verliezen. Hij had nooit deze oorlog moeten beginnen. Hij had hoogstens de pro-Russische provincies moeten annexeren. Nu loopt het uit de hand door de schuld van Poetin, maar het is heel schrijnend dat de oorzaak van het conflict ligt bij het Westen. Daar heeft het Westen schuld aan: De NAVO wil uitbreiden tegen afspraken in; er is door het Westen een coup gepleegd in 2014 wat je nooit moet doen; men gebruikte doelbewust landen die tegenaan Rusland liggen als militair oefengebied; en veel meer anti-Russische handelingen in de afgelopen tien jaar dragen bij aan dit conflict. Rusland beroept zich daar nu nog steeds op. Het was afgelopen jaren spelen met vuur en nu hebben we brand. Dat is op zich vrij logisch.

Zowel Rusland als het Westen moeten hiervan leren. Laten we nu we brand hebben, zorgen dat er geen mensen omkomen. En zorgen dat het vuur niet uitbreid. En zowel Rusland als het Westen moeten zich afvragen wat hun belang hierbij is. Want dit is verschrikkelijk voor het Oekraïense volk; over hun hoofden gaat het.

En als het inderdaad een clash is tussen christelijk Oost en West, laten we dan eens goed naar onze identiteit kijken. En beiden tot inkeer komen.

En Israël steunen. Want het gedrag van de volken jegens Israël heeft consequenties. In Gen. 12:3 zegt God over Israël: “Ik zal zegenen wie u zegenen, en wie u vervloekt zal ik vervloeken; en in u zullen alle geslachten van de aardbodem gezegend worden.”

[1] Onbegrijpelijk, het Westen – Oekraine – Rusland. 2014-11-18

[2] Mijmeringen over Oekraïne en Putin. 2016-04-02

[3] De leugen in de wereld. 2016-10-25

[4] Linkse leugens, maar een rechtse wending. 2016-11-21

[5] Het Nieuws. 2017-03-15

[6] Op de bergen Israels. 2014-08-11

Israël, een afgezonderd volk. Uitgekozen door God.

God gaat akkoord met Mozes op zijn vraag dat God in het vervolg in het bijzonder met het volk Israël zou willen meegaan. In Ex.33:16-17 is dit antwoord van God aan Mozes te lezen. 

Daar staat: “Toen zeide hij [Mozes] tot Hem [God]: Indien Uw aangezicht niet medegaan zal, doe ons van hier niet optrekken! Want waarbij zou nu bekend worden, dat ik genade gevonden heb in Uw ogen, ik en Uw volk? Is het niet daarbij, dat Gij met ons gaat? Alzo zullen wij afgezonderd worden, ik en Uw volk, van alle volk, dat op den aardbodem is. Toen zeide de HEERE tot Mozes: Ook deze zelfde zaak, die gij gesproken hebt, zal Ik doen, dewijl gij genade gevonden hebt in Mijn ogen, en Ik u bij name ken.” (Ex. 33:16-17)

Betekent dit dat God niet meer met andere volken zou meegaan? Alleen het volk Israël zou een bijzondere relatie krijgen met de God. Maar het is wel de God van hemel en aarde, de God van alle mensen. Hoe zit dat dan met andere volken? Zou God dan niet meer met hen optrekken?

Rashi, de bekende middeleeuwse Rabbijn zegt in zijn commentaar op de woorden uit vers 17: “Ook deze zelfde zaak … zal Ik doen”, het volgende, namelijk dat de Shechina van God niet langer meer zal rusten op de volken. In de Hebreeuwse context betekent Shechina hier eigenlijk profetie, Goddelijk spreken tot het volk. Shechina kan ook Goddelijke aanwezigheid betekenen. Dit is eigenlijk wat Mozes vraagt. Dat God alleen met Israël meegaat, net als dat een man een vrouw elkaar trouwen. Daar hoort niemand anders bij. Mozes zegt eigenlijk: “Als Je echt met ons meegaat, dan moeten we dat toch zien aan het onderscheid dat Je niet met anderen meegaat. Want anders, als er geen verschil is, wat hebben wij dan voor bijzonders?”

En zo is het ook gegaan. God ging Zich in het bijzonder aan Israël openbaren. En dat duurde zo’n 2000 jaar tot de tijd even na de hemelvaart van Jezus, toen Cornelius “de hoofdman over honderd” bedeeld werd met de Heilige Geest. Dat was de eerste heiden, de eerste niet-Jood waar de Shechina weer op kwam. En het begin van de bekering van velen uit alle volken van de wereld. (Een paar dagen daarvoor tijdens het pinksterfeest kwam de Heilige Geest niet op heidenen, want daar waren alleen joodse bekeerlingen, “Jodengenoten” in de statenvertaling.)

Die exclusiviteit was ook nodig. Net als in een huwelijk. Dan is er een bijzondere band. Die band is ook robuust; als het fout gaat, dan kun je niet zomaar uit elkaar gaan. Er is een overeenkomst nodig die elkaar verbindt. Een relatie aangaan en dat ten diepste op basis van Gods genade en Zijn betrouwbaarheid. Want een mens kan dat niet meer geven. Dat had Mozes net gezien toen het volk om het gouden kalf danste in plaats van om hun nieuwe Heere en God.

Nu zei Mozes: “Heere! indien ik nu genade gevonden heb in Uw ogen, zo ga nu de Heere in het midden van ons, want dit is een hardnekkig volk; doch vergeef onze ongerechtigheid en onze zonde, en neem ons aan tot een erfdeel!.” (Ex.34:9) Neem ons hoe dan ook aan tot een erfdeel, een verzekerde bezitting. We hebben U lief, maar wij falen steeds doordat wij zondigen. En we willen echt niet dat de relatie over gaat. Daarom bidden en vragen wij U om een verbond met ons te maken.

Abraham had eerder ook al een verbond gemaakt met God. En daarbij zei God dat in Abraham alle volken zullen worden gezegend. Maar dat zou nog een hele tijd duren. Nu zien we het volk Israël eerst verschijnen als een bijzondere bezitting van God. Daaronder zou de Messias, de Verlosser van de wereld geboren worden. Die zou tot heil van de mensheid zijn. Dat is gebeurd op zeer bijzondere wijze. Hij stierf eens en voor altijd om alle zonden van zijn volk op zich te nemen. En hij is opgestaan en leeft en is de Koning en de Verlosser van zijn volk. In de eerste plaats van zijn volk Israël.

Maar er gebeurde bij de opstanding, na de hemelvaart van de Heere Jezus iets bijzonders. Gods Heilige Geest die zich exclusief aan het volk Israël had gepaard, die begon nu ook te komen op de heidenen, de volken, de niet-Joden. Dat lezen we in het verhaal van Petrus en Cornelius in Handelingen 10. Cornelius was geen Jood. Hij eerde wel de God van de Joden, maar hij had zich niet bekeerd tot het jodendom, hij was nog niet in die exclusieve verbonds betrekking gekomen, die relatie waarbij de Heilige Geest ook hoorde.

Het was dan ook bijzonder dat de Heilige Geest op Cornelius neerdaalde. Petrus die hiervoor was voorbereid door een visioen zei: “Ik verneem in der waarheid, dat God geen aannemer des persoons is; Maar in allen volke, die Hem vreest en gerechtigheid werkt, is Hem aangenaam. Dit is het woord, dat Hij gezonden heeft den kinderen Israels, verkondigende vrede door Jezus Christus; deze is een Heere van allen.” (Hand.10:34-36) Petrus zag dat de exclusieve omgang van God met Israël verdween en dat God daarnaast ook relaties aanging met mensen van buiten Israël. Een relatie direct met een niet-Jood. Dat was nieuw voor de apostelen. Maar het was wel iets waar het volk Israël altijd al naar uitzag. Wanneer hun Messias zou komen, dan zouden alle volken tot God getrokken worden om in vrede met God te leven.

Toen Petrus met Cornelius sprak “viel de Heilige Geest op allen, die het Woord hoorden. En de gelovigen, die uit de besnijdenis waren, zovelen als met Petrus gekomen waren, ontzetten zich, dat de gave des Heiligen Geestes ook op de heidenen uitgestort werd.” (Hand.10:44-45)

Achteraf, na 2000 jaar zien we nog een bijzondere lijn lopen. De Heilige Geest kwam toen juist met name op de volken, terwijl het eigenlijk voor Israël bedoeld was, zoals de profeten ook overduidelijk aangeven. Israël als volk moest echter nog veel lijden omdat de belofte van de uitstorting van de Heilige Geest nog niet op hen is gekomen, tot op de dag van vandaag. Dat moet nog gebeuren. Die belofte is te lezen in Rom. 9-11.

Hoe dankbaar moeten wij, niet-Joden, dan wel niet zijn jegens Israël! Zij hebben ons de zegen gegeven. Zij hebben hun Jezus, zonder dat te beseffen, aan ons gegeven door Gods wonderlijke raad en besturing. Terwijl hun lijden er nog niet opzit. Hoe hebben zij geleden tijdens de Jodenvervolging? Hoe dankbaar moeten christelijke volken dan zijn voor het Joodse volk! Helaas, we zien dat ook wij een hardnekkig en hardleers volk zijn.

Groepsverband en collectieve schuld

Een plaatselijke kerkelijke gemeente is een groepsverband. Een groep heeft verbondenheid met elkaar. Een groep identificeert ook; het is bepalend of je lid bent of niet.

Een groepsverband kan ook groot zijn zoals een kerkverband in Nederland. Je zou zelfs kunnen stellen dat alle christenen ook één groep vormen, zoals Joden en Moslims dat dan ook zijn. Een christen voelt zich dan ook met christenen wereldwijd verbonden. Hij identificeert zich ermee.

Het kan natuurlijk dat hij het totaal niet eens is met christenen die er heel andere praktijken op nahouden dan hij geoorloofd vind. Daarom voelt hij zich ook thuis in een beperkte groep van redelijk eensgezinde mensen. Dan is het een nog wat nauwere identificatie. Je zou kunnen zeggen het gaat zo: Ik ben christen. Net zoals b.v. Afrikaanse christenen. Maar ik ben ook Protestant. (Nu behoor ik niet meer tot het katholieke deel in Afrika.) En ik ben van de Protestantse Kerk in Nederland. (Nu behoor ik niet meer tot het wereldwijde protestantse deel.) En ik ben van die conservatieve gemeente in Staphorst. (Nu behoor ik niet meer tot die vrije gemeente in Staphorst.) En ik zit op de vrouwenvereniging enz. Dit zijn allemaal identificeerders die uiteindelijk aangeven wie je bent. Want je bent nooit vrij van het gezamenlijke. Iedereen heeft iets collectiefs, iets gemeenschappelijks. Naast het persoonlijke.

Sinds de Reformatie is de nadruk op de persoonlijke zaligheid komen te liggen vanwege de leer van de persoonlijke verlossing door genade. Een persoonlijke verlossing door verlening van persoonlijke genade samengevat in persoonlijke rechtvaardigmaking voor God. Een prachtig leerstuk voor de gevallen mens.

Maar het vervelende is dat het collectieve aspect van de gemeente van christenen daardoor naar de achtergrond is geraakt, met name na de tijd van de vele kerkscheuringen. En misschien ook wel daardoor. Daarbij heeft de individualisering van de afgelopen tientallen jaren bijgedragen aan een nog meer eigengerichtheid van de westerse mens. Nu is men heel erg op het persoonlijke gericht. Persoonlijke schuld en persoonlijke vergeving. Daarnaast is er gelukkig wel aandacht voor de medemens, maar dat is vooral ook gericht op het individu.

Het gezamenlijke karakter van mensen, van groepsverbanden zoals kerkelijke gemeenten, verdient zo te zien meer aandacht. Er zou meer gezamenlijke verantwoording moeten worden genomen. Meer gezamenlijke schulderkenning. Want er zijn zoveel fouten te traceren in onze voorgeschiedenis. Het begint met Adam. Alle mensen moeten hun schuld erkennen in de fout van Adam dat hij gezondigd heeft tegen God door ongehoorzaamheid aan het gebod dat hij van die boom niet mocht eten. Want wij identificeren onszelf toch ook met Adam? En dan de wereldgodsdiensten, met name het jodendom, de islam en het christendom. Zij moeten erkennen dat er onderlinge fouten ten opzichte van elkaar zijn gemaakt, wat globaal bij alle drie om Jezus draait. Kerken moeten erkennen dat er fouten zijn gemaakt, met name ten opzichte van het Joodse volk. Plaatselijke kerkelijke gemeenten moeten hun fouten erkennen. Gezinnen, enzovoort.

Net als dat een mens persoonlijk schuld erkent en het daardoor het weer goed maakt en in vrede komt, zo moet een groep dat ook doen. Wordt dat niet gedaan, dan zal deze schuld als een blok aan het been blijven hangen voor het nageslacht wat zich identificeert met die groep.

In de bijbel hebben we het voorbeeld van het volk Israël. Dat volk wordt in haar geheel gezegend of vervloekt, behouden of verloren. Dat volk heeft een verbondsmatige relatie met God. Iedere Jood is met dit volk geïdentificeerd. Veel profetieën gelden ook voor het volk als geheel. God heeft hier een relatie met dat volk.

Een gezin heeft ook een verbondsmatige relatie met God. Dat komt tot uitdrukking in de kinderdoop. Als de ouders gelovig zijn, hoort hun kind daar ook bij. Dit geeft ook gezamenlijke verantwoordelijkheid. Als een kind een andere weg verkiest zijn ze daar niet aansprakelijk voor. Maar ze delen wel in de schuld; ze zijn zelf niet beter.

Zo hebben ook groepen of kerkverbanden een gezamenlijke relatie. En die gezamenlijke relatie moet onderhouden worden. Er is een gezamenlijke verantwoording. En als er ooit een gezamenlijk besluit genomen is wat fout was, dan moet daar achteraf ook gezamenlijk verantwoording voor worden gedragen. Dat is inherent aan een groepsverband.

Persoonlijke en collectieve schuld

Eind vorig jaar schreef ik een stukje over “schuldbelijdenis over verleden zaken“. Daarin gaat het over gezamenlijke schuld. Of met een ander woord: collectieve schuld. Daarin schreef ik ook dat het beleven van collectieve schuld is verbonden met persoonlijke schuld. Of anders gezegd, als je jezelf niet schuldig voelt, dan zul je zeker niet bereid zijn om te delen in collectieve schuld.

Persoonlijk zijn we in principe allen schuldig ten opzichte van God. God is heilig, volmaakt, zonder zonde. En wij voldoen niet aan die kwaliteiten. Het besef daarvan verootmoedigt en maakt bescheiden.

Maar we kunnen ook gezamenlijk schuldig zijn of zijn geweest. Het kan zijn dat je je tot een bepaalde groep aangetrokken voelt, zoals een kerkverband. Zo’n groep kan wel eens dingen fout hebben gedaan. Omdat je erbij hoort wordt ook jouw verantwoording daarin gevraagd.

Als die groep je lief is, dan kom je er voor op. Dat kan b.v. door de fouten uit het verleden te vergoelijken, wat natuurlijk niet de juiste manier is. Maar dat kan ook door de fouten te erkennen en te belijden als fouten. Dat is erkenning van dat die groep schuldig is geweest.

Schulderkenning kan heel helend en bevrijdend werken. Je wist namelijk het probleem uit door vergeving. Want God vergeeft. En je kunt weer schoon verder de toekomst in.

Het is bekend dat de rol van veel kerken bij de deportatie van Joden niet goed is geweest. Als de leiding van de kerk er aan heeft meegewerkt, of niet heeft geprotesteerd tegen wat er gebeurde, dan is de leiding schuldig geweest. Als dit jouw geliefde groep/kerk is die dat deed, dan ben je daarmee geïdentificeerd en zit je met de schuldvraag. Je kunt de schuld op je nemen. Je belijdt dan de schuld die vroeger is gedaan. Die schuld kan je niet meer belijden aan de slachtoffers, want die leven niet meer. Het is schuldbelijdenis voor God. En die vergeeft daarop en daardoor kan je verder. 

Dat kan ook een gezamenlijke schuldbelijdenis worden als het merendeel, of de vertegenwoordiging van de groep, ook die schuld belijdt. Het wordt dan een publieke zaak en dat kan resulteren in een herstel van relaties.

Gezamenlijke verantwoording nemen is nodig. Want een mens leeft niet op zichzelf. Wij leven samen. Individualisme is niet goed. Uiteindelijk breekt dat de mens op. Het lijkt erop dat de aandacht van het protestantisme voor het persoonlijk zieleheil dit geestelijk individualisme uiteindelijk ook behoorlijk in de hand heeft gewerkt.

Een gezamenlijke schuldbelijdenis werkt ook helend en bevrijdend voor die groep. Dat geeft verlossing van voorheen gemaakte fouten. Het is een bevrijding uit de kluisters van de geschiedenis. Dat maakt dat er weer in vrede kan worden verder gegaan. Er is dan plaatsvervangende schuldbelijdenis nodig om de vroegere schulden voor Gods aangezicht neer te leggen met gebed om vergeving. Onder erkenning van schuld. Dat biedt een betere toekomst.

Zie verder dit mooie atikel: https://www.biddeniseenweg.nl/visie/verootmoediging-en-berouw/129-plaatsvervangend-schuld-belijden-waarom-zouden-we

Waar recht en oordeel ontbreekt

In het boek Prediker staat: “Omdat niet haastelijk het oordeel over de boze daad geschiedt, daarom is het hart van de kinderen der mensen in hen vol om kwaad te doen.” (Pred.8:11)

Een mens is geneigd tot het kwade. Dat geldt voor iedereen; geleerden en ongeleerden, wijzen en dwazen, rechtvaardigen en goddelozen. De satan wil het hart tot het kwade bewegen. Of dwingt het soms. Dit wordt tegengehouden door een rechtsinstituut of meer persoonlijk, door de Tien Geboden. Maar als er geen ‘recht’ is; geen wetgeving die uitgevoerd wordt, dan komt het simpelweg niet goed met een samenleving van mensen.

Eigenlijk leeft de mens in een spanning tussen goed en kwaad. En hij wordt uitgedaagd om keuzes te maken. Als het ‘recht’ verdwijnt, en goed en kwaad vervaagd, dan gaat die spanning ook weg en worden mensen gemakkelijk volgers van de massa. Dan voelt het goed aan om mee te lopen met de hoofdstroom. Terwijl de hoofdstroom misschien wel fout bezig is op bepaalde punten.

Dit is precies wat er de afgelopen decennia is gebeurd in het Westen. In Nederland is dit duidelijk zichtbaar. Er is een ‘main stream’ ontstaan die eigenlijk niet eens weet wat ze doen en waar ze voor leven. En als ze iets van zingeving weten, dan is het hun agenda die ze voorstaan in de zin van ‘liberaal zijn’ wat zich afzet tegen ‘conservatief zijn’.

Hoe komt dat? Ik meen dat het komt omdat God Zich terugtrekt uit de publieke samenleving en zelfs uit de persoonlijke omstandigheden. In die zin dat er geen duidelijke Goddelijke reactie meer is op goede en slechte daden. Prediker zegt: “Omdat er niet direct een straf op de slechte daad volgt, daarom is het hart van de mens vol om slecht te doen.” Als God niet meer straft dat is dan heel erg. Want God de Vader kastijdt zijn kinderen. “Zo wie Ik liefheb, die bestraf en kastijd Ik.” (Op.3:19) Het is een ernstig oordeel wanneer God Zich terugtrekt, maatschappelijk en persoonlijk.

Kijk, als een mens slecht doet en hij krijgt direct straf, dan laat hij het wel om nog meer slecht te doen. Gelukkig hebben wij een land waarin de wet door de politie wordt gehandhaafd. Maar in hoger opzicht, naar de hoogste autoriteit gekeken, is dat anders. God straft een mens niet direct. Wij zijn vrij, in zeker opzicht, terwijl we toch in zonden leven. Die vrijheid wordt ons genadig gegund door God. Wij worden in dit leven uitgedaagd te kiezen tussen goed en kwaad voor zover wij dat met ons verstand weten. En waar Gods-vrees is en in een land waar God wordt aangebeden, daar verkeert men onder een gezonde spanning om voor het goede te kiezen.

Die gezonde spanning is helaas weg daar waar men roekeloos met God omgaat. Daar verdwijnt ook God op den duur. Helaas moeten we constateren dat we in die tijd terecht zijn gekomen. Theoretisch gezien is het einde van zo’n tijdperk een hart vol met boosheid, zoals de tekst uit Prediker aangeeft. En het ergste is als een mens sterft en zijn straf komt na de dood, voor eeuwig.

Maar gelukkig is er ook een positieve kant. Want God ziet zeker wie er onder deze omstandigheden wel goed doen. En dat goed doen kan op een heel eenvoudige manier. God ziet het hart aan en weet de intentie en motivatie van de keus. Het kan ook een heel eenvoudig geloof zijn op de gemaakte keus. En op dat alles zal de vergelding een keer komen. God is recht.

Geloofd zij de Koning der koningen. Die ooit Zijn goedheid zal laten blijken.

De Joodse Apostelen en de eerste Christenen – verschenen

Sinds vandaag is mijn nieuwste boek “De Joodse Apostelen en de eerste Christenen – Het onderscheid tussen Jood en niet-Jood” verkrijgbaar. Het is bij uitgeverij Boekscout te bestellen.

Zie voor verdere info ook mijn eerdere blogpost hier.

Front:

Back:

De prijs is 21,99 euro incl. verzendkosten. Bestel hier.